Wim Kok is de laatste staatsman van Nederland

Toen Wim Kok in 1994 premier werd had hij zich voorgenomen om vooral niet te veranderen. De vakbondsman die Joop den Uyl als leider van de PvdA was opgevolgd, minister van Financien was in het laatste kabinet-Lubbers had het karakter van ‘doe maar gewoon dan doe je gek genoeg’.

Catshuis

Slechts een keer per week overnachtte Kok in het Catshuis in Den Haag. Puur voor het gemak. ’s Avonds was er nog het zogenaamde wekelijkse bewindsliedenoverleg en de volgende dag op vrijdag volgde het kabinetsberaad. Op de eerste etage was een slaapkamer ingericht met precies hetzelfde bed dat Wim kok ook thuis besliep. Want daar sliep hij tenslotte goed in, waarom zou je het veranderen.

Datzelfde gold trouwens ook voor zijn kleding en vooral de schoenen van de minister-president. Het was zwart, nogal lomp schoeisel, waarover wel eens werd gegrapt dat er spekzolen onder zaten. Dat laatste klopt overigens niet.

De voormalig premier, die gisteren overleed op 80-jarige leeftijd was een gewoontedier. Al heel lang woonde hij met zijn gezin in hetzelfde huis in Amsterdam-Slotervaart in de Ank van der Moerstraat en hij was een overtuigd sociaal-democraat. Dat was hem met de paplepen ingegeven in zijn jeugd in Bergambacht.

Gedwongen

Met een afkeer van het grootkapitaal werd de PvdA-voorman (door de verkiezingsuitslag en D66) gedwongen om in 1994 in zee te gaan met de VVD. Hij vertrouwde die partij voor geen cent. Het kabinet dat zijn naam zou dragen werd gevormd door PvdA, VVD en D66. Voor het eerst sinds decennia deden er geen christelijke partijen mee.

Kok leidde een kabinet, terwijl zijn grote opponent Frits Bolkestein vanuit de Tweede Kamer soms zelfs oppositie voerde. Het zorgde voor narigheid en narrigheid.

Kok was echter in alles een staatsman. Onvergelijkbaar met zijn opvolgers Balkenende, Rutte en de latere PvdA-leiders Ad Melkert, Wouter Bos, Job Cohen, Diederik Samsom en Lodewijk Asscher. Ze kunnen niet in zijn schaduw staan. Kok was van een andere categorie, evenals diens voorganger wijlen Ruud Lubbers. Zijn vertrek in 2002 (het kabinet stapte op naar aanleiding van Srebrenica) luidde ook het begin van het tijdperk in van populisten. Tot groot verdriet van Kok overigens.

Puinhopen

Dat Pim Fortuin een boek uitbracht ‘De Puinhopen van Paars’ was voor Kok een klap in zijn gezicht. Hij was in zijn wiek geschoten, omdat juist hij het sociale gezicht van de PvdA wilde verdedigen. En dan kon de PvdA’er behoorlijk narrig zijn. Ook kritiek uit zijn eigen partij kon hij maar moeilijk hebben. Het was destijds partijvoorzitter Felix Rottenberg en zijn Niet Nix-clubje die hem aanvielen vanuit de linkerflank.

Kok was vooral ook een Europeaan. Goedkope kritiek op Europa kon hij niet velen. Kok greep dan altijd terug op de Tweede Wereldoorlog, die hij (geboren in 1938) niet echt bewust heeft meegemaakt. Het was de vrede in Europa vanaf 1945 die hem inspireerde om het Europa te vuur en te zwaard te verdedigen.

Vertrouwen was er ook bij koningin Beatrix. Aanzwellende kritiek op kroonprins Willem-Alexander in verband met zijn IOC-lidmaatschap werd gepareerd, maar toen een Argentijnse liefde opdook met een vader die lid was geweest van het Videla-regime voelde Kok heel goed aan dat er wat moest gaan gebeuren. Aanwezigheid van de vader Jorge Zorrequieta van de huidige koningin Máxima bij de huwelijksplechtigheid en later bij de kroning was onbestaanbaar. Max van der Stoel, de oud-minister van Buitenlandse Zaken en PvdA-man, werd van stal gehaald om het te regelen.

Fout

Na het einde van zijn politieke carrière ging het goed fout met de PvdA, maar Kok heeft altijd wijselijk zijn mond gehouden. Hij wilde per se niet als een orakel zijn mening geven over de teloorgang. Dat zag hij als een erecode. Kritiek kwam er op zijn commissariaten bij ING en Shell en Kok werd ook minister van Staat. Dat hield in dat hij zo af en toe Nederland vertegenwoordigde bij speciale gebeurtenissen in het buitenland.

Kok en zijn vrouw Rita hielden van kunst in de meest brede zin. Regelmatig was het onafscheidelijke stel bij het Nationaal Ballet in de Stopera, waar hij prinses Beatrix ook regelmatig tegenkwam en in Theater Carré was hij een vaste bezoeker van bijvoorbeeld de Kerstcircussen. Zijn vrouw Rita maakte wandkleden ex exposeerde deze ook. Kok was dan zichtbaar trots op zijn vrouw.

Wim Kok en zijn vrouw Rita hebben drie kinderen. Dochter Carla en zoon André, die al vroeg meervoudig gehandicapt bleek te zijn, werden geboren tijdens het eerste huwelijk van Rita Boukema, en later werd na hun huwelijk in 1965 werd een jaar later Marcel Kok geboren.

Peter Rehwinkel schreef in 2004 een indrukwekkend portret over Rita Kok, geboren in Groiningen, in zijn boek ‘Getrouwd met de premier’. Over haar invloed op haar echtgenoot in moeilijke politieke tijden, over zijn worsteling met onder meer de ingreep in de WAO, maar ook over de verantwoordelijkheid die ze samen droegen voor André Kok. Zij steunde Kok – op de achtgergrond – in zijn politieke loopbaan, ze was zijn klankbord.

Thuis hielp Wim Kok haar bij het ‘opbomen’ – het spannen van draden op het weefgetouw – of ze deden hun boodschappen op het Sierplein. Sober, ingetogen en een diepe betrokkenheid met mensen om zich heen en met de samenleving.

Tegen Rehwinkel zei Rita Kok nu 14 jaar geleden: ,,Als je een André in je leven hebt, is glamour niet belangrijk meer.”

Kok overleed aan de gevolgen van een parasitaire infectie bij zijn hart die zich bijna een maand geleden openbaarde.